Dola

Dola – w mitologii słowiańskiej personifikacja losu i przeznaczenia

Słowianie przyjmowali wiarę w tzw. człowieczą dolę (dobrą lub złą, leniwą), która mogła być dziedziczona po rodzicach. Z innej jeszcze strony wierzono, że ofiarami lub obietnicami ofiar (modlitwami i prośbami skierowanymi do bogów), można odmienić swą dolę (a nawet wynik nadchodzącej bitwy). Według części rodzimowierców słowiańskich kwestia losu (fatum) nie jest aż tak oczywista, jak w dwóch powszechnie najczęściej spotykanych potocznie, skrajnych* złożeniach gdzie:
- los człowieka jest z góry przesądzony i niezmienny;
- los człowieka jest kreowany "na bieżąco" i sam człowiek może na niego mieć wpływ.
Według nich wiara, że dolę (los ludzki) można przebłagać (odmienić jej kierunek) dowodzi, iż człowiek ma pewien wpływ na swoje życie i najbliższe sobie otoczenie (co jednak w istotny sposób nie ingeruje w najważniejsze procesy zachodzące w Naturze, Metawszechświecie. Jest to więc zupełnie inne stanowisko (niż dwa wcześniej wyżej przedstawione) dotyczące losu, nie czyniące z człowieka pana świata z woli bogów (wywyższonego nad inne istoty i elementy tegoż świata) lecz próbujące uzmysłowić, że pewne procesy świata (Natury - w rozumieniu makro), są nie tyle z góry przesądzone co ustalone (zaś odgrywający w nich rolę los człowieczy, ma pewien zakres swobody działania) - stąd m.in. wynikały wspomniane wcześniej próby przebłagania bogów w celu zmiany człowieczej doli. Znajduje to szczególnie wyraźne odbicie w wierzeniach tej części współczesnego Rodzimowierstwa słowiańskiego, gdzie wynika to z założenia utożsamiającego otaczający nas świat (czy raczej Metawszechświat) z istotą Boga najwyższego, z absolutem.

Dola – powiada J. Karłowicz – pochodzi od dzielić, znaczy więc pierwotnie udział, część komuś przypadającą, przeznaczoną, w dalszym zaś rozwoju pojęcia oznacza dobry udział, szczęście; zupełnie tak, jak od część urobione jest nasze szczęście. Człowiek pierwotny wierzył, że wszelkie powodzenie jest zrządzeniem kierującej przypadkami i przygodami jakiejś siły niewidzialnej. Że zaś każdą siłę pojmował jako żyjącą istotę, przeto każdą postaciował w kształty człowieka lub zwierzęcia. Stąd i dolę wyobrażał sobie jako żyjącą i myślącą, jak człowiek. Jakoż u wszystkich ludów aryjskich spotykamy tę postać. Ze Słowian my Polacy i trzy plemiona ruskie, nazywamy ją Dolą, Słowieńcy zaś i Serbowie – Srecią (co dosłownie znaczy spotkanie, jak greckie Tyche). Rzymianie znają Fortunę (od fero – niosę, zdarzam). O tej istocie, będącej jakby dobroczynnym sobowtórem człowieka, ludy pierwotne powtarzały wszędzie jednakie opowieści. Ślad tej jednostajności znajdujemy np. w staropolskiem wyrażeniu: „Ty śpisz, a dola twoja rośnie”. To, co dla nas jest dziś tylko frazesem, było niegdyś artykułem wiary. Firdusi, wielki poeta perski z X-go wieku ery chrześcijańskiej, w „Księdze królewskiej” każe przemawiać do Nuszyrwana: „Królu, podczas snu twego, młoda Dola twoja czuwa”. Ukrainiec zaś powiada: „Leżeń (leniuch) leży, a Bóg dla niego dolę trzyma”. Gdy się komuś nie wiedzie, to wina jego doli, która jest niezaradną i leniwą. Baśnie ludowe na Rusi i Litwie opowiadają o człowieku, któremu się ciągle nie powodziło dlatego, że Dola jego spała pod płotem; znalazłszy ją, obił okrutnie i odtąd wszystko szło mu jak z płatka. Lud polski zna dolę już tylko w pieśniach i wyrażeniach i to głównie we wschodnich okolicach; w zachodnich częściej się spotyka szczęście, zamiast dola. Najczęściej dolę wspominają pieśni weselne. – Przeciwieństwem dobrej doli jest niedola. U ludu na Mazowszu i Podlasiu słyszeliśmy nieraz w narzekaniach osób nieszczęśliwych połączony z płaczem wykrzyknik: „O doloż moja, doleńko!… O nieszczęśliwa moja dolo!” Następujące staropolskie wyrażenia i przysłowia o doli zebrał Adalberg: 1) Cudza dola pod bok kole. 2) Doli swojej koniem nie objedziesz, t. j. nie wiesz i nie przewidzisz nigdy, co cię w życiu może spotkać. 3) Nie wiemy, jaki kołek dola na nas struże. 4) Od złej doli głowa boli. 5) Swoja dola każdego uszczęścić może. 6) Zła dola a starość każdą myśl ukróci.

O ile nie zaznaczono inaczej, treść tej strony objęta jest licencją Creative Commons Attribution-ShareAlike 3.0 License